Święto
narodziło się w Katalonii, a jego data 23 kwietnia jest symboliczna dla
literatury światowej, gdyż w ten dzień zmarli wybitni poeci Miguel de
Cervantes, William Szekspir oraz Inca Garcilaso de la Vega.
Zgodnie
z tradycją w Katalonii, kobiety obdarowywano w ten dzień czerwonymi różami,
mającymi symbolizować krew pokonanego przez św. Jerzego smoka. Z czasem kobiety
zaczęły odwzajemniać się mężczyznom podarunkami w postaci książek. Światowy
Dzień Książki i Praw Autorskich został ustanowiony w 1995 roku przez
UNESCO.
Książki fascynują ludzi od stuleci nie tylko z powodu
ich ciekawej treści. Wokół literatury istnieje ogromny świat autorów, wydawców,
tłumaczy i dotyczących ich ciekawych historii oraz anegdot. Oto porcja
interesujących faktów o książkach, o których nie miałeś pojęcia!
Książkowe rekordy
Dążenie do bycia „naj” jest obecne w każdej dziedzinie życia, również w
literaturze.
·
Najdroższą książką na
świecie jest Kodeks
Leicester Leonarda da Vinci. Jej cena przekracza 30 mln dolarów.
·
Najdroższa polska
książka to drugie wydanie O
obrotach sfer niebieskich – kosztowało 103 tysiące złotych.
·
Najmniejsza książka
świata powstała w Polsce, jest to Alfabet
łaciński z 1976 roku o wymiarach 1 x 0,8 mm.
·
Największa książka
świata powstała w Denver w Stanach
Zjednoczonych. Jej wymiary to 2,74 x 3,07 m i waży 252,6 kilograma.
·
Największy zbiór
książek posiada Biblioteka Kongresu w
Stanach Zjednoczonych – ponad 113 mln egzemplarzy.
·
Najbardziej płodny
pisarz na świecie to Polak. Józef
Ignacy Kraszewski napisał ponad 600 powieści.
·
Książka sprzedana w
największej liczbie egzemplarzy to Biblia. Ponad 2
miliardy i 500 milionów sztuk.
·
Najdłuższa książka
świata to pewien chiński słownik wydany
w 5020 tomach.
Książkowe hity
Niektóre dzieła literatury znają niemal wszyscy. Często towarzyszą im
niezwykłe historie dotyczące okoliczności powstawania czy inspiracji autorów.
·
Alicja w Krainie
Czarów Lewisa Carolla została
zakazana w Chinach, ze względu na występujące w niej mówiące zwierzęta.
·
Kubuś Puchatek natomiast był czasowo
zakazany w Turcji, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych.
·
Autor Kodu da
Vinci – Dan Brown – zanim odniósł karierę jako pisarz,
próbował być piosenkarzem.
·
Władca Pierścieni został napisany przez
J.R.R. Tolkiena na maszynie przy użyciu tylko dwóch palców.
·
Pierwotny
tytuł książki Harry Potter i kamień filozoficzny brzmiał Harry
Potter i kamień Czarodziejów i został zmieniony przez wydawcę.
·
Franz Kafka nakazał w testamencie spalić wszystkie swoje dzieła.
Wola nie została wykonana i dziś możemy się cieszyć dziełami takimi jak Zamek czy Proces.
·
Najczęściej
tłumaczonym autorem na świecie jest Agatha Christie. Jej
książki przetłumaczono na co najmniej 103 języki.
·
Charles Dickens
napisał Opowieść wigilijną w sześć tygodni. Jego
książka Opowieść o dwóch miastach jest najlepiej
sprzedającą się powieścią jednotomową (ponad 200 mln egzemplarzy).
·
Najchętniej filmowaną
postacią literacką jest oczywiście Sherlock Holmes.
Czytanie i czytelnicy
Po drugiej stronie
książki znajdujemy się my, czyli czytelnicy. Nasze zwyczaje dotyczące
kupowania, wypożyczania i czytania stanowią również ciekawą porcję wiedzy.
·
Statystyczny
czytelnik najczęściej traci zainteresowanie książką na 18 stronie.
·
W Polsce najpopularniejszym
źródłem pozyskania książki jest pożyczenie od znajomych (34%).
·
57 procent Polaków zakończyła przygodę z literaturą po ukończeniu
swojej edukacji.
·
Najbardziej zagorzali
czytelnicy mieszkają w Indiach i
spędzają z książką ponad 10 godzin tygodniowo.
·
28 procent Polaków
przyznaje, że nie ma w domu żadnej książki.
·
68 procent wszystkich
sprzedawanych książek jest kupowane przez
kobiety.
·
Najwyższy próg
czytelnictwa w Europie mają Czechy.
Regularnie czyta tam 86 procent ludności.
·
Najdłużej
przetrzymana książka została oddana po 47
latach do biblioteki w Michigan.
Wiedza w pigułce
Każdy wytwór aktywności twórczej,
niezależnie od jego wartości artystycznej, jest utworem. Utwory są chronione
prawem autorskim. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych definiuje utwór jako
każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w
jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu
wyrażenia.
Dlatego większość informacji, z
których korzystamy, jest przedmiotem prawa autorskiego. Nie tylko książka,
piosenka czy film, ale także e-mail do kolegi, zdjęcie zrobione komórką i komentarz na forum są utworami. Podlegają
one automatycznie restrykcjom praw autorskich. Utwór nie musi być wcześniej
rozpowszechniony. Zdjęcie zrobione przez ciebie jest utworem niezależnie od
tego, czy je upublicznisz. Prawa chronią utwór od momentu jego powstania.
Utworem jest także konkretne
wyrażenie pewnej idei. To oznacza, że prawom autorskim podlega np. konkretny
rysunek kwiatka, ale już nie sama idea rysowania kwiatków.
Prawa autorskie to złożony system
uprawnień, obowiązków i zezwoleń, który określa, co wolno robić z utworem, a co
wymaga zgody posiadaczy praw. Część z tych praw to prawa osobiste, które są
niezbywalne i wieczne (np. prawo do rozpoznania autorstwa). Autor może z nich
dobrowolnie zrezygnować, ale nikt nie może od niego tych praw kupić. Inna
kategoria praw autorskich to prawa majątkowe — te są ograniczone w czasie,
można także je sprzedawać bądź przekazywać innym.
Początkowo prawo autorskie miało
zastosowanie do książek. Z biegiem czasu powstawały nowe technologie, które
dawały nowe możliwości kopiowania i dystrybucji utworów. W miarę rozwoju tych
technologii rozszerzano zarówno zakres majątkowych praw autorskich, jak i czas
ich trwania. W USA pierwotnie było to tylko 14 lat od pierwszej publikacji, na
dodatek tylko dla utworów zgłoszonych do ochrony. Dziś w większości krajów
świata, w tym w Polsce, jest to 70 lat od śmierci autora.
Podstawą formułowania prawa
autorskiego w XVIII wieku w Europie było przekonanie, że autora i jego dzieło
łączy nieuchwytna, ale realna więź. Ta tradycja ma swoje źródło we francuskim
oświeceniu. Dlatego w Polsce mówimy o prawie autorskim. Zupełnie inna jest
tradycja anglosaska, w której źródłem praw autorskich był cechowy przywilej
drukarski nazywany „prawem do kopiowania”. Stąd angielska nazwa „copyright”.
Oprócz majątkowych praw
autorskich przysługujących (przynajmniej początkowo) twórcy istnieją jeszcze
tzw. prawa pokrewne przysługujące producentom i artystom wykonawcom. Dlatego w
przypadku nagrań audio i filmowych musimy prosić o zgodę na wykorzystanie
utworu więcej osób niż tylko samych twórców utworu.
Prawa autorskie
dzielą się na dwie kategorie: prawa osobiste i prawa majątkowe.
Prawa osobiste to:
·
prawo do rozpoznania
autorstwa,
·
prawo do
integralności utworu,
·
prawo do pierwszego rozpowszechnienia,
Każdy utwór, z którego
korzystamy, musi być poprawnie oznaczony imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem
autora. Przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu to plagiat. Nie wolno też
nikomu zmieniać treści utworu. Prawa osobiste są wieczne i niezbywalne — musimy
ich przestrzegać zawsze.
Prawa majątkowe są zbywalne oraz
ograniczone w czasie. Mają one charakter monopolu — autor ma prawo decydować o
tym, kto i jak będzie wykorzystywał jego utwór. Prawa majątkowe ograniczone są dozwolonym
użytkiem. Są to legalne sposoby wykorzystania utworu, co nie wymaga zgody
twórcy. Przykładami dozwolonego użytku są m.in.:
·
kopiowanie i
rozpowszechnianie utworu na użytek własny, rodziny i znajomych,
·
cytowanie utworu w
całości lub fragmentach,
·
pobieranie utworu z
internetu.
Ponieważ prawa majątkowe są
zbywalne, twórca może przekazać je innej osobie lub firmie na podstawie umowy.
Po śmierci twórcy z praw mogą korzystać jego spadkobiercy.
Prawa majątkowe wygasają w Polsce
po 70 latach od śmierci autora. Ogół utworów, do których prawa majątkowe
wygasły, nazywamy domeną publiczną. Z utworów w domenie publicznej każdy może
korzystać bez ograniczeń.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu
lat nadano wiele nowych uprawnień posiadaczom praw majątkowych. To oznacza, że
automatycznie zmniejszył się zakres dozwolonego użytku, czyli ograniczono prawa
użytkowników. Relacja między autorami a użytkownikami podlega nieustającym
negocjacjom. Im bardziej rozległe są prawa posiadaczy praw autorskich, tym
bardziej ograniczone są prawa użytkowników. Czy wyobrażasz sobie świat, w
którym oryginalność i autentyczność nie są szanowane, a artyści nie dostają
pieniędzy za swoją pracę? I odwrotnie — świat, w którym użytkownicy muszą
zawsze prosić o pozwolenie na każde wykorzystanie dzieła? Kompromis jest
konieczny, aby kultura i nauka rozwijały się, a wszyscy mieli do nich równy
dostęp.
- Każdy
człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym
społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie
nauki i korzystania z jego dobrodziejstw.
- Każdy
człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści
wynikających z jakiejkolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub
artystycznej.
SŁOWNICZEK
prawa autorskie
ogół
praw, które przysługują twórcom, m.in. prawo do oznaczenia utworu własnym
nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o jego publikacji oraz zarabiania na
nim pieniędzy
twórca
autor
utworów, czyli osoba, która wymyśliła i stworzyła tekst, rysunek itp.
kultura
ogół
ludzkich wytworów materialnych i niematerialnych takich jak: sztuka, nauka czy
religia
cytat
umieszczenie
fragmentu czyjegoś utworu w swoim utworze
plagiat
skopiowanie
utworu (lub jego części) innego autora i przedstawienie pod własnym nazwiskiem
UNESCO jest organizacją
koordynującą działania służące
rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturalnej, oświatowej oraz
naukowej.
Zapraszam do obejrzenia i zabawyJ
https://wordwall.net/pl/resource/1667951/%C5%9Bwiatowy-dzie%C5%84-ksi%C4%85%C5%BCki
https://www.youtube.com/watch?v=icdV3QZb10Q
https://www.youtube.com/watch?v=5dHmwZRQ0FI
https://www.youtube.com/watch?v=F2jMXnn7wTk
https://www.youtube.com/watch?v=l6pw2Le0Qgg
https://www.youtube.com/watch?v=DVW-JE4_ujU
https://www.youtube.com/watch?v=sXR4OxY2TaI
https://en.unesco.org/commemorations/worldbookday
żródło:
https://edukacjamedialna.edu.pl/lekcje/prawo-autorskie
https://www.magazynvip.pl/ciekawe-fakty-o-ksiazkach
/
https://www.ore.edu.pl/2020/04/swiatowy-dzien-ksiazki-i-praw-autorskich